Narodna Skupština Republike Srbije usvojila je Zakon o zaštiti uzbunjivača (”Sl. glasnik RS”, br. 128/2014, dalje: „Zakon“), koji je stupio na snagu 04.12.2014. godine, a koji počinje da se primenjuje od 05.06.2015. godine.
Zakon uređuje uzbunjivanje, postupak uzbunjivanja, prava uzbunjivača, obaveze državnih i drugih organa i organizacija i pravnih i fizičkih lica u vezi sa uzbunjivanjem, kao i druga pitanja od značaja za uzbunjivanje i zaštitu uzbunjivača.
Uzbunjivanje se definiše kao otkrivanje informacije o kršenju propisa, kršenju ljudskih prava, vršenju javnog ovlašćenja protivno svrsi zbog koje je povereno, opasnosti po život, javno zdravlje, bezbednost, životnu sredinu, kao i radi sprečavanja štete velikih razmera, dok je
subjekat zaštite uzbunjivač kao fizičko lice koje izvrši uzbunjivanje u vezi sa svojim radnim angažovanjem, postupkom zapošljavanja, korišćenjem usluga državnih i drugih organa, nosilaca javnih ovlašćenja ili javnih službi, poslovnom saradnjom i pravom vlasništva na privrednom društvu.
Zakon razlikuje tri osnovne vrste uzbunjivanja i to:
- Unutrašnje uzbunjivanje pod kojim se podrazumeva otkrivanje informacije poslodavcu.
- Spoljašnje uzbunjivanje koje podrazumeva otkrivanje informacije ovlašćenom organu i
- Uzbunjivanje javnosti što uključuje otkrivanje informacije sredstvima javnog informisanja, putem interneta, na javnim skupovima ili na drugi način kojim se obaveštenje može učiniti dostupnim javnosti,
Zakon dalje propisuje postupak odnosno osnovne obaveze poslodavca kod svake vrste uzbunjivanja, ograničavajući slučajeve uzbunjivanja javnosti, bez prethodne obaveze obaveštavanja poslodavca odnosno ovlašćenog organa, na slučajeve neposredne opasnosti po život, javno zdravlje, bezbednost, životnu sredinu, od nastanka štete velikih razmera, odnosno ako postoji neposredna opasnost od uništenja dokaza.
Uzbunjivač prema kome je preduzeta štetna radnja u vezi sa uzbunjivanjem ima pravo na naknadu štete u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi, kao i na sudsku zaštitu koja se ostvaruje podnošenjem tužbe za zaštitu u vezi sa uzbunjivanjem nadležnom sudu, u subjektivnom roku od šest meseci, odnosno objektivnom roku od tri godine. Zakon propisuje niz specifičnosti koje se odnose na postupak zaštite uzbunjivača pred sudom, među kojima su primena istražnog načela, posebna pravila o teretu dokazivanja, sastavu suda, kao i mogućnost određivanja privremenih mera i po službenoj dužnosti.
Na kraju, Zakon propisuje i posebne obaveze za poslodavce, odnosno pre svega obavezu da svim radno angažovanim licima (ne samo licima koja su u radnom odnosu, već i licima koja su angažovana po osnovu ugovora o delu ili drugim ugovorima kojima se ne zasniva radni odnos) dostavi pismeno obaveštenje o pravima iz Zakona.
Pored obaveze obaveštavanja radno nagažovanih lica, svi poslodavci koji imaju više od deset zaposlenih dužni su da opštim aktom urede postupak unutrašnjeg uzbunjivanja, u roku od šest meseci od dana početka primene Zakona, odnosno najkasnije do 04.12.2015. godine
U protivnom, odosno ako poslodavac ne postupi u skladu sa obavezom obaveštavanja odnosno donošenja opšteg akta, Zakon predviđa je prekršajna odgovornost i novčana kazna od 50.000 do 500.000 dinara za pravna lica odnosno 10.000 do 100.000 dinara za odgovorno lice u pravnom licu, kao i 20.000 do 200.000 dinara za prekršaj preduzetnika.